Wychłodzenie organizmu, czyli stan hipotermii, jest sytuacją, w której produkcja ciepła nie jest w stanie nadążyć za jego utratą. Co ważne, wbrew utartym stwierdzeniom, do wychłodzenia organizmu może dojść nie tylko w sezonie jesienno-zimowym, ale o każdej porze roku, również przy dodatniej temperaturze.
Do hipotermii może dojść w każdych warunkach, nawet podczas kąpieli, górskich wędrówek czy podczas innych aktywności outdoorowych. W jaki sposób zapobiegać wychłodzeniu organizmu? Jak wygląda pierwsza pomoc w takim przypadku? Odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści:
Co to jest wychłodzenie organizmu?
Wychłodzenie organizmu, a więc hipotermia, jest stanem, gdy temperatura głęboka ciała spada poniżej 35⁰C, czyli poniżej dopuszczalnego minimum. Zbyt szybkie ochładzanie się organizmu w stosunku do jego zdolności wytwarzania ciepła, jest procesem stanowiącym bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia oraz życia. Stan hipotermii powoduje, że procesy życiowe ulegają zwolnieniu i osłabieniu. W ekstremalnych i krytycznych sytuacjach, zbyt niska temperatura mózgu i serca, może doprowadzić do śmierci.
W Polsce, tylko w okresie od listopada 2022 do 31 marca 2023 miało miejsce 28 zgonów z powodu wychłodzenia organizmu, natomiast w tym roku (2024) – tylko w styczniu i lutym, wskutek hipotermii zmarło 17 osób.
Na wychłodzenie organizmu szczególnie narażone są niemowlęta, dzieci oraz seniorzy – zwłaszcza cierpiący na przewlekłe schorzenia, ale też osoby nadmiernie spożywające alkohol oraz środki psychoaktywne.
Wychłodzenie organizmu – przyczyny
Przyczyn wychłodzenia organizmu może być wiele, niemniej najczęściej do hipotermii dochodzi wskutek długotrwałego oddziaływania niskiej temperatury powietrza lub wody. Innymi przyczynami, które uspasabiają do hipotermii są: wiek, nieadekwatny do temperatury ubiór, niesprzyjające warunki atmosferyczne (np. nasilony wiatr, wysoka wilgotność powietrza), przemęczenie, ogólna kondycja organizmu, zaburzone stany świadomości czy przyjmowanie niektórych leków.
Największym zagrożeniem jest przebywanie w niskich temperaturach, gdzie dodatkowo mamy do czynienia z silnym wiatrem, potęgującym utratę ciepła. Niebezpieczne jest również przebywanie w niskich temperaturach w przemoczonym ubraniu, np. na skutek wpadnięcie do wody. W takich sytuacjach utrata ciepła przez organizm może być nawet 25 razy szybsza w środowisku suchym i bezwietrznym.
Najczęstsze przyczyny hipotermii:
- Ekspozycja na niskie temperatury – długotrwałe przebywanie na zewnątrz w chłodnym otoczeniu, zwłaszcza w wietrznych i wilgotnych warunkach, może szybko doprowadzić do utraty ciepła. Nawet umiarkowanie chłodne dni w połączeniu z wysoką wilgotnością powietrza i wiatrem, mogą stanowić zagrożenie.
- Zanurzenie w zimnej wodzie – organizm traci ciepło w kontakcie z wodą o temperaturze niższej niż temperatura ciała, dlatego nawet letnia woda może prowadzić do hipotermii, jeśli przebywanie w niej trwa zbyt długo.
- Nieodpowiednia odzież, szczególnie w warunkach wietrznych i wilgotnych, powoduje szybszą utratę ciepła. Materiały, które tracą właściwości izolacyjne po zamoczeniu, mogą nasilić tempo wychładzania organizmu.
- Zbyt długie unieruchomienie – osoby unieruchomione na dłuższy czas, zwłaszcza w chłodnym otoczeniu, są szczególnie narażone na hipotermię. Przykładami mogą być osoby poszkodowane w wypadkach drogowych, które oczekują na pomoc w niskiej temperaturze.
- Wyczerpanie organizmu – intensywny wysiłek fizyczny w chłodnych warunkach, bez odpowiedniej regeneracji i dostarczania energii, może doprowadzić do wyczerpania zasobów energetycznych organizmu i pogorszenia zdolności do produkcji ciepła.
Wychłodzenie organizmu – objawy
Objawy wychłodzenia organizmu uzależnione są od stadium hipotermii i dzielone są na cztery stopnie – łagodny (35-32⁰C), umiarkowany (32-28⁰C), ostry (poniżej 28⁰C) oraz krytyczny, gdy temperatura głęboka ciała spada poniżej 24⁰C.
Początkowe (łagodne) objawy obejmują m. in. drżenie mięśni, odczucie zimna w dłoniach oraz stopach czy nawet zaburzenia czucia w kończynach. Umiarkowanymi objawami mogą być: dezorientacja, senność oraz niemiarowe tętno.
Najbardziej niepokojącymi objawami, które wymagają natychmiastowej pomocy, są objawy ostre oraz krytyczne. Do pierwszych zaliczają się m. in. utrata przytomności, spowolnienie/spłycenie oddechu, lodowata w dotyku skóra oraz spowolnienie akcji serca. Gdy temperatura głęboka ciała spada poniżej 24⁰C, można mówić o objawach krytycznych, do których zaliczane jest m. in. zatrzymanie akcji serca.
Z uwagi na to, że wychłodzenie organizmu sprawia, iż procesy życiowe ulegają spowolnieniu, konieczna jest odpowiednia reakcja i udzielenie pomocy osobie znajdującej się w stanie hipotermii. O ile przy łagodnych objawach, gdy temperatura głęboka ciała wynosi 35-32⁰C wciąż można pomóc sobie samemu, o tyle przy objawach ostrych i krytycznych nie jest to już możliwe.
Wychłodzenie organizmu – skutki
Wychłodzenie organizmu może prowadzić do poważnych konsekwencji, które mogą być nieodwracalne. Obniżenie temperatury ciała powoduje spowolnienie funkcji narządów wewnętrznych, takich jak serce, płuca i mózg. W skrajnych przypadkach dochodzi do utraty przytomności, zatrzymania oddechu i serca, a następnie do zgonu.
Dodatkowo w zależności od okoliczności mogą wystąpić również odmrożenia, zwłaszcza w kończynach (palce dłoni i stóp), a także uszu i nosa, co w ekstremalnych przypadkach może skutkować martwicą tkanek i koniecznością amputacji.
Co robić w przypadku wychłodzenia organizmu? Pierwsza pomoc
Przy hipotermii łagodnej i umiarkowanej, wskazane jest przemieszczenie poszkodowanego w takie miejsce, które nie będzie go dodatkowo narażać na niekorzystne warunki. Miejsce to powinno być osłonięte od wiatru i jeśli to możliwe – suche oraz ciepłe.
Gdy poszkodowany jest przytomny, niezbędne jest również ściągnięcie przemoczonego ubrania i odizolowanie ciała od zimnych powierzchni. Nie należy zapominać o konieczności łagodnego i stopniowego ogrzewania np. szyi, pachwin i tułowia. Unikać należy gwałtownego ogrzewania.
Dalsze postępowanie uzależnione jest od stopnia wychłodzenia organizmu. Osoba z objawami łagodnymi i umiarkowanymi, która jest w pełni przytomna, powinna być izolowana za pomocą dostępnych materiałów: foli NRC, śpiworów, koców. W miarę możliwości powinno się zastosować dodatkowo efektywny sposób ogrzewania, który będzie dostosowany do stadium wychłodzenia ciała, np. osobie przytomnej podajemy ciepłe napoje, a osobę nieprzytomną okładamy np. samogrzewczym kocem termicznym.
W przypadku ostrych oraz krytycznych objawów poza wstępnym postępowaniem jak opisane powyżej najważniejsze jest jak najszybsze zapewnienie kwalifikowanej pomocy medycznej, która wykorzystuje specjalistyczne i zaawansowane techniki oraz urządzenia, np. infuzja ciepłych płynów czy podłączenie aparatu ECMO.
Oczekując na wykwalifikowaną pomoc, unikać należy niepotrzebnego poruszania ciałem pacjenta, a jeżeli dojdzie do zatrzymania krążenia, niezwłocznie trzeba przystąpić do resuscytacji, która będzie trwała aż do przyjazdu kwalifikowanej pomocy medycznej.
Wychłodzenie organizmu: jak zapobiegać hipotermii?
Wychłodzenie organizmu, może być stanem zagrażającym życiu, dlatego też szykując się do aktywności w terenie, należy zadbać o odpowiednie przygotowanie. Podstawą jest oczywiście odzież – adekwatna do warunków panujących na zewnątrz.
Pod uwagę należy wziąć zmienność pogody – zwłaszcza przy wyprawach wysokogórskich, dlatego też odzież termiczna i ubiór „metodą warstwową” pozwala regulować komfort termiczny. Chcąc zapobiegać wychłodzeniu organizmu, konieczne jest wyposażenie się w akcesoria, które pozwolą podnieść temperaturę ciała, gdy zajdzie taka potrzeba.
Ważne jest również przygotowanie odpowiednich ilości płynów oraz pokarmów, by nawodnić i odżywić organizm. Oprócz tego, w naszym plecaku powinny znaleźć się specjalistyczne akcesoria, które pozwolą udzielić pomocy sobie lub innym w terenie, gdy zajdzie taka potrzeba. Do najważniejszych akcesoriów, które skutecznie zapobiegają hipotermii należą:
Folie NRC – lekkie i kompaktowe folie, które można bez problemu zmieścić w każdym plecaku. Co ważne, mogą chronić organizm przed wychłodzeniem, ale też nadmiernym nagrzaniem. Dzięki swoim właściwościom odbijającym ciepło, są niezbędnym elementem wyposażenia w każdej sytuacji, w której zachodzi ryzyko wychłodzenia.
Koc termiczny Blizzard – wykorzystywany w profesjonalnych akcjach ratunkowych, niemniej może znaleźć się również na wyposażeniu indywidualnym. Jest trzywarstwowym termicznym kocem ratunkowym, który ma o 400% większe zdolności izolacyjne od koców wykonanych z materiałów syntetycznych.
Kaptur termiczny LESS – doskonale zabezpiecza głowę oraz szyję, a więc te części ciała, przez które tracimy najwięcej ciepła. Gwarantuje bardzo dobre właściwości termiczne. Jest szybki i bezproblemowy w aplikacji – zapinany na rzep.
Śpiwór termiczny LESS – wykonany z materiałów o wysokiej izolacyjności, które doskonale przeciwdziałają hipotermii i do minimum ograniczają utratę ciepła. Dokładnie przylega do ciała, zapobiegając utracie ciepła i zapewniając optymalną izolację termiczną.
Wychłodzenie organizmu, podczas którego temperatura ciała spada poniżej poziomu niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania procesów metabolicznych, niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji. Optymalna temperatura ciała człowieka wynosi około 36,6°C, a obniżenie jej poniżej 35°C powoduje zaburzenie homeostazy i może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.
Wychłodzenie organizmu to poważne zagrożenie, które może wystąpić nie tylko zimą, ale również w innych porach roku, w zależności od warunków zewnętrznych i stanu organizmu. Ważne jest, aby być przygotowanym na każdą sytuację, zwłaszcza podczas aktywności w terenie. Odpowiednie wyposażenie, w tym folia NRC, śpiwory termiczne czy koc Blizzard, mogą uratować życie.